منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، هنرمند نقاش شامگاه گذشته در سن ۹۷ سالگی دار فانی را وداع گفت.
منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، هنرمند نقاش و از پیشگامان هنر مدرن ایران شنبه (۳۱ فرودین ماه) به دلیل کهولت سن در منزل شخصی خود درگذشت.
این خبر به تأیید یکی از نزدیکان این بانوی هنرمند رسیده است که خواست نامی از وی برده نشود.
زندهیاد فرمانفرمائیان که در سال ۱۳۰۱ خورشیدی در شهر قزوین متولد شده بود، از هنرمندان تأثیرگذار عرصه هنرهای تجسمی بود و آثار هنری ماندگاری را دوران حیات، از خود به جای گذاشت.
کامبیز صبری، هنرمند مجسمهساز نیز با انتشار پیامی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام، بخشی از شعر فروغ فرخزاد را منتشر و درگذشت زندهیاد فرمانفرمائیان را تسلیت گفته است.
او با انتشار تصویری از این زندهیاد فرمانفرمائیان نوشته است: «به مادرم گفتم تمام شد، گفتم همیشه پیش از آنکه فکر کنی اتفاق میافتد، باید برای روزنامه تسلیتی بفرستیم.»
تبریزآرت درگذشت این بانوی هنرمند را به جامعه هنرهای تجسمی تسلیت می گوید.
منیر فرمانفرماییان
فرمانفرمائیان در سال ۱۳۰۱ خورشیدی در شهر قزوین زاده شد. هشت ساله بود که به همراه پدرش که نماینده مجلس شده بود، به تهران آمد. سرگرمی پدر «طراحی فرش» و اداره یک «کارگاه قالیبافی» بود. منیر از بچگی به نقاشی گلها علاقهمند بود. سپس در دانشکده هنرهای زیبای تهران (۱۹۴۴–۱۹۴۶) تحصیل کرد. در همین سالها یک تاریخ هنرنویس و باستانشناس آمریکایی توجه او را به خطوط و فرمهای پرلطف و خوشترکیب و ساده اشیای باستانی جلب کرد. بهزودی تصمیم گرفت به پاریس برود که مرکز هنرهای آوانگارد در اوایل قرن بیستم بود، اما آشنایی با دوستانی از جمله منوچهر یکتایی نقاش و شاعر که بعدها با او ازدواج کرد، مسیر او را عوض کرد. در سال ۱۳۲۴ با قایق بخاری در جریان جنگ جهانی دوم عازم ایالات متحده شد و به مدت سه سال در مدرسه طراحی پارسونز در رشته تصویرسازی مُد (۱۹۴۶–۱۹۴۹) و دانشگاه کرنل (۱۹۴۸–۱۹۵۱) به تحصیل پرداخت. در اواسط دهه ۱۳۳۰ بهعنوان تصویرگر مُد برای نشریاتی چون تاون، کانتری، و گلامور طرح لباس میکشید و بهعنوان گرافیست تجاری و طراح مُد برای فروشگاههای بزرگ کار میکرد. در همین زمان بود که اندی وارهول را ملاقات کرد. این دوستی ادامه یافت و بعدها، وارهول یکی از تابلوهای سیلک اسکرین مجموعه مرلین مونرو را به منیر هدیه کرد. منیر فرمانفرمائیان پس از جدایی از منوچهر یکتایی نقاش و شاعر معاصر، با ابوالبشر فرمانفرمائیان، دانشجوی حقوق دانشگاه کلمبیا ازدواج کرد و نام خانوادگی او را بهعنوان نام هنری خود برگزید. منیر فرمانفرماییان و یکتایی یک دختر به نام نیما یکتایی فرمانفرماییان دارند. منیر و ابوالبشر فرمانفرماییان هم دختری به نام زهرا دارند.
بعد از غیبتی ۱۳ ساله، در ۱۳۳۶ (۱۹۵۷) به ایران بازگشت. برخی از آثار او در دوسالانه ونیز، ۱۹۵۸ به نمایش درآمد. یک نقاشی انتزاعی از او که در نخستین دوسالانه تهران در سال ۱۳۳۷ به تماشا درآمد، مدال طلا را برای او به ارمغان آورد. در دو دهه بعد از ازدواج، سفرهای متعددی به مناطق مختلف ایران کرد و در همین سفرها با فرهنگ و هنر بومی و سنتی ایران آشنا شد. این سفرها همچنین سبب شد او مجموعهای شامل بیش از ۶۰ نقاشی قهوهخانهای، بیش از هزاران قطعه نقاشی پشت شیشه، انبوهی از جواهرات نقرهای ترکمنها، تعدادی در، قابهای پنجره و پانلهای دیواری نقاشیشده گردآوری کند. در چهارمین دوسالانه تهران در سال ۱۳۴۳، بار دیگر یک نقاشی انتزاعی از او به تماشا درآمد و با همان اثر در دوسالانه ونیز آن سال نیز شرکت کرد. سال بعد، در «نمایشگاه پاله دو کنگره» در مونت کارلو شرکت کرد و نمایشگاهی به همراه پرویز تناولی در «انجمن فرهنگی ایران و ایتالیا» برپاکرد. در سال ۱۳۴۵ در پنجمین دوسالانه تهران، یکی از نقاشیهای پشت شیشهاش (Reverse glass painting) به نمایش درآمد. در اواخر دهه ۴۰ خورشیدی بود که منیر به سبک ویژه خودش رسید که ترکیب تکنیک قدیمی نقاشی پشت شیشه، آینهکاری، خاتمکاری و هندسه اسلامی و طراحی معمارانه بود. تا پیش از منیر کسی این نمونه کار را بهعنوان اثر هنری مستقل ارائه نکرده بود. در این سالها منیر چند اثر آینهکاری برای اماکن عمومی ساخت که از آن جملهاند: «پانلهایی بزرگ برای هتل لاله»، «دو آینه بزرگ برای فرهنگسرای نیاوران»، «یک پانل اتاق خواب در کاخ نیاوران»، «یک مجسمه برای باغ موزه فرش» و آثاری برای خانههای خصوصی. انقلاب ۱۳۵۷ نقطه آغازین اقامت ۲۶ ساله او در نیویورک را رقم زد.
پس از انقلاب خانه و بسیاری از آثارش مصادره شد، ناگزیر بار دیگر راهی نیویورک شد و بار دیگر کارش را آنجا از سر گرفت. در سال ۱۳۸۳ (۲۰۰۴) با بازگشت دوباره به ایران استودیوی خویش را گشود و بر روی آثاری که در دهه ۷۰ ارائه داده بود، متمرکز شد. برای نخستین بار پس از انقلاب، اثر حجمی از منیر فرمانفرمائیان با عنوان «آب روشنایی است» در «نمایشگاه باغ ایرانی» به نمایش درآمد. منیر فرمانفرمائیان تنها هنرمندی است که در ۴۰ سال اخیر از ترکیب آینهکاری، اشکال هندسی، نقشمایهها و نقاشی پشت شیشه استفاده کرده تا آثار مدرن خود را خلق کند. سبک متمایز او، که در اواخر دهه ۴۰ و دهه ۵۰ شکل گرفت، از پیوندهای قوی و عمیق با کشورش و کارآموزی در نیویورک پدید آمدهاست. در سال ۲۰۱۵، فرمانفرمائیان نخستین هنرمند ایرانی شد که آثارش در یک نمایشگاه انفرادی در موزه گوگنهایم به نمایش درآمد. در ۲۴ آذر ۱۳۹۶ تالار دائمی منیر فرمانفرمائیان در باغموزهٔ نگارستان افتتاح شد. فرمانفرماییان در سال ۲۰۱۵ به عنوان یکی از ۱۰۰ زن بیبیسی معرفی شد.
منیر بدون شک هندسهگراترین هنرمند عصر حاضر ایران است که مجموعه آثارش در بیش از نیم قرن، پیوسته میان اشکال منظم و ریتمیک هنرهای سنتی و رویکردهای انتزاعی مدرنیستی سیر کردهاست.
هنر او در نگاه اول بر دو اصل نقوش تزئینی و آینه استوار است و واضح است که او این اصول را از هنرهای سنتی و صنایع مستظرفه ایرانی برگرفته و به هنر آینهکاری وامدار است. ولی در نگاهی عمیقتر میتوان به این موضوع پی برد که جوهر درونی هنر منیر هندسه است نه تزئینات و آینه.او هنگامی که به عنوان هنرمند از آثارش صحبت میکند بیش از هرچیز به پیچیدگیهای هندسی در کارش اشاره میکند:
“هندسه مرا به زادگاهم برگرداند، به مربع، مثلث و دایره، به مشاهدات کودکی من از تجربه حضور در میان زیبایی برآمده از این مرز و بوم. همه چیز برایم معنای تازهای یافت؛ مکعب، استوانه و منشور”
